فارس دی پی آر – گروه استانها: خیلی دور نیستند روزهایی که سایه چنار و نارونی در شهرها گرمای تابستان را خنکی می‌بخشید و حال زیر پای درختان تابستانی شهر زوال برگ‌ها را می‌بینیم که به قامت زرد به خاک افتاده‌اند و فریادی تلخ بر لب‌هایشان ماسیده است.
به ملاقات چنارهای قدیمی شهر می‌روم که شاخه‌هایشان را به هم گره کرده‌اند و خیابان‌ها را زیر سایه انبوه شأن آرام جای داده‌اند؛ اما سقف خیابان را که می‌بینی چنارها نتوانسته‌اند روی‌زرد خود را پنهان کنند و این روایت تکرار تابستان خزان‌زده شهر است.
خزان زودرس درختان در تابستان!
این روزها اگر در میان رفت‌وآمدهای شلوغ شهر کمی دقتمان را راهی کنیم متوجه تغییر رنگ شهر می‌شویم؛ گرمای شهر همان گرمای تابستانی است که بود، حتی هوا این روزها گرم‌تر شده است، اما بسیاری از درختان قدیمی شهر به‌خصوص چنارها در حال خزانی زودتر از سالیان پیش هستند.
این روزها شهروندان خرم‌آبادی که نگاهشان لحظه‌ای به کف خیابان می‌افتد و زیر پایشان صدای خش‌خش جان دادن برگی فریاد می‌زند بی‌درنگ از خود می‌پرسند مگر تا پاییز چند روز باقی‌مانده که کف‌پوش خیابان‌ها به رنگ زرد درآمدهاست؟ تقویم می‌گوید تابستان در اوایل نفس کشیدن خود است اما درختان قدیمی شهر پاییزانی سخت را آغاز کرده‌اند.
یادم می‌آید هرساله قاصدک‌ها بوی پاییز را به خانه‌ها می‌آوردند و اگر حوالی شهریورماه صدای پای قاصدک گوشه حیاط خانه شنیده می‌شد همه سلامی گرم و رنگارنگ به پاییز می‌دادند ولی امسال برگ‌ها به استقبال خزان رفته‌اند و از ابتدای تیرماه اولین نشانه‌های پاییز در شهر ریشه دوانده است.
این در حالی است که موضوع خزان زودرس درختان تنها به شهر خرم‌آباد ختم نشده و برخی از شهرهای بزرگ و کوچک کشور میزبان پاییز در تابستان شده‌اند.
نگاه تخصصی در حوزه محیط زیست شهری خرم آباد شکل نگرفته است
محسن تیزهوش کارشناس حوزه محیط زیست در گفت و گو با فارس دی پی آر با بیان اینکه یک نگاه تخصصی و گفتگو محور در محیط زیست شهری خرم آباد نه تنها به وجود نیامده، بلکه همان اندک روزنه‌هایی امیدی که برای رفع چالش‌ها و بحران‌ها این حوزه وجود داشت، نیز در حال بسته شدن است؛ اظهار داشت: متأسفانه یک ساختار خنثی در محیط زیست شهری ما وجود دارد که ما را به سرعت به سمت دوری از ساختارهای اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می‌برد.
وی با تاکید بر اینکه در سال‌های گذشته نیز در رسانه‌ها اولین هشدارهای خزان‌های زود رس را دادیم و تاکید کردیم که این نشانه‌های بسیار مهم باید پیگیری شوند؛ افزود: اما دریغ و افسوس که به این امر توجهی صورت نگرفت و این هشدارها جدی گرفته نشد.
این کارشناس حوزه محیط زیست با بیان اینکه الان نیز این اتفاق در حال رخ دادن است و نشانه از بین رفتن منابع آب زیرزمینی داخل شهر است؛ گفت: این امر موجب می‌شود تنوع زیستی که در داخل شهر ما احتیاج داریم و باعث بهبود عملکرد محیط زیست انسانی می‌شود، روز به روز کمتر شود.
تیزهوش با اشاره به اینکه یکی از مواردی که من به آن انتقاد دارم بحث همین مجتمع بام است که در شهر خرم آباد قرار دارد، گفت: منابع آب زیرزمینی را تا توانسته‌ایم به آنجا منتقل کرده‌ایم، نهال و درختانی که خیلی از آنها مانند چنار آبدوست بودند را آنجا کاشتیم؛ در طول یک دهه اخیر درختانی در بام لرستان کاشته شد که آبدوست بودند و منابع آب زیرزمینی در این یک دهه به سمت آنجا برده شد و امروز نتیجه آن این است که باید شاهد آتش سوزی در بام خرم آباد، از بین رفتن پوشش خاک و ایجاد فرسایش خاک و… باشیم.
به جای نمایش‌های «درختکاری»، «درخت داری» کنیم
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر آنچه که من پیشنهاد می‌کنم بحث «درخت داری» است نه «درختکاری»، دیگر هر گونه فراخوان دادن برای اینکه به هر بهانه‌ای درختکاری کنیم، فقط یک نمایش است؛ افزود: شهر ما به دلیل اینکه وارد خشکسالی نسبتاً شدید شده دیگر کاشت درخت در آن یک موضوع اضافه است.
این کارشناس حوزه محیط زیست با بیان اینکه بحران خشکسالی و خشکیدگی را سپری می‌کنیم و یک تابستان نسبتاً سخت را در پیش داریم، ممکن است که تا آذر ماه هم بارش‌های جوی نداشته باشیم و لذا باید از چیزهایی که از قبل جمع کرده‌ایم استفاده کنیم؛ ادامه داد: اینها شامل منابع آب زیر زمینی و همچنین آب سدها هستند.
تغییر اقلیم ما را در بر گرفته است
تیزهوش با تاکید بر اینکه همچنین ما وارد تغییر اقلیم شده‌ایم و واقعاً باید به تغییر اقلیم سلام کنیم؛ ادامه داد: تغییر اقلیم آمده و ما را در بر گرفته است، درجه متوسط دما در سطح شهر خرم آباد نسبت به میانگین خودش در دراز مدت بالاتر رفته است، تبخیر هم در آن بالاتر رفته است.
وی تصریح کرد: از یک طرف سطح آب‌های زیرزمینی پایین آمده است، از طرف دیگر دما بالا رفته است، در این شرایط درختانمان را از دست خواهیم داد، اینجا دما است که دشمن ما است.
این کارشناس حوزه محیط زیست با بیان اینکه ما دیگر وارد بحث تغییر اقلیم شده‌ایم، از یک طرف شاهد بحث خشکسالی و خشکیدگی، از بین رفتن تنوع زیستی شهری و از طرف دیگر شاهد بالا رفتن دما هستیم؛ گفت: اینها موجب از بین رفتن درختان و آتش سوزی‌های مختلف حتی در محیط شهری می‌شود.
راهکار گذر از شرایط تنش‌های زیستی و خشکسالی چیست؟
این کارشناس حوزه محیط زیست در ادامه با تاکید بر اینکه قطعاً راهکارهایی برای سپری کردن دوران خشکسالی وجود دارد؛ بیان داشت: در حال حاضر چیزی نداریم که از آن خرج کنیم و خیلی محدود از آن باقی مانده است، پس بهتر است از منابع آبی موجود عاقلانه استفاده و مصرف کنیم، درجه مصرف گرایی باید به شدت پایین بیاید، باید وارد دوره ریاضت در مصرف آب شویم.
تیزهوش تاکید کرد: یکی از این راهکارها این بوده که آبیاری چمن‌ها را در شهر رها کنیم، درختانی که آبدوست هستند را مقداری رها کنیم، بحث «درختکاری» را کنار بگذاریم، اگر یک تا دو سال ما چمن نداشته باشیم هیچ اشکالی ندارد، چمن آب بسیار زیادی را مصرف می‌کند، این در حالیست که برای آبیاری چمن هم از آب شرب آشامیدنی استفاده می‌کنیم.
وی با اشاره به اینکه کاهش شدید بارش‌ها نشان می‌دهد که اگر ریاضت نکشیم باید در دوره خشکسالی هزینه‌های زیادی را متحمل شویم، افزود: تنش‌های اجتماعی، از بین رفتن تنوع زیستی شهری و… از جمله این هزینه‌ها است که ممکن است خیلی از آنها دیگر برگشت پذیر نباشد.
این کارشناس حوزه محیط زیست ادامه داد: سدهایی که در اطراف شهرها نیز هستند باید پایین دست آنها خیلی بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، ما اگر تنوع زیستی اطراف شهر را از دست بدهیم ممکن است تبعات آن دامن شهر را هم بگیرد.
تیزهوش عنوان کرد: همچنین یکی دیگر از مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که پرداختن به امور کشاورزی را تا مدتی رها کنیم، محصولاتی که آبدوست هستند را محدود کنیم، چرا که این امر تنش‌های زیستی ما را بیشتر خواهد کرد.
چقدر به تغذیه درختان درون شهر توجه شده است؟
مهرداد فتحی بیرانوند مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در گفت و گو با فارس دی پی آر اظهار داشت: دلایل خیلی زیادی برای خشک شدن و زرد شدن برگ درختان وجود دارد.
وی بیان داشت: بی آبی، آلودگی، بیماری، کمبود مواد غذایی و… از جمله این دلایل می‌تواند باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با اشاره به اینکه یکی از دلایل این می‌تواند کمبود مواد غذایی تغذیه کننده گیاهان باشد، گفت: ممکن است بیماری موجب این امر شود که باید بررسی کلینیکی شود.
فتحی بیرانوند تاکید کرد: همچنین اگر میزان مواد آلی خاک کم باشد تغذیه رسانی به گیاه ناقص می‌شود.
تغییر اقلیم پراکنش زمانی و مکانی بارش‌ها را تغییر داده است
الهام برنا معاون اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان نیز پیش از این در سخنانی با اشاره به مبحث تغییر اقلیم اظهار داشت: گرما موجب زرد شدن زودهنگام برگ درختان شده است، رطوبت هوا کم شده است و میزان گرمای زیاد موجب زرد شدن برگ درختان شده است.
وی بابیان اینکه همه این اتفاقات ناشی از بحث تغییر اقلیم است، تصریح کرد: البته در رابطه با بیماری‌های درختان نیز باید اهل‌فن و کارشناسان این حوزه اظهارنظر کنند.
معاون اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان تصریح کرد: پدیده گرمایش جهانی ناشی از تغییر اقلیم است که موجب شده که ما چهارفصل نداشته باشیم و بیشتر از چهارفصل داشته باشیم.
برنا بیان داشت: پراکنش بارش‌ها متفاوت شده، توزیع زمانی و مکانی بارش‌ها تغییر کرده و شبیه قبل نیست و اینها همه ناشی از تغییر اقلیم است.
به هر روی، با تغییر شرایط آب و هوایی باید به سمت حفظ داشته‌های خود برویم و از محیط زیست شهری خود حفاظت کنیم؛ موضوعی که نیازمند به همکاری نهادهای مختلف از شهرداری گرفته تا محیط زیست و انجمن‌های مردم نهاد است.
مدیریت مصرف آب نیز مسئله‌ای است که در کشور ما طی سال‌های متمادی مورد تاکید قرار گرفته اما ساز و کارهای مدیریتی در این حوزه همچنان وجود ندارد؛ از مسئله آبیاری فضای سبز شهری گرفته تا نحوه مدیریت مصرف آب شرب، صنعت و کشاورزی و… نیازمند به روش‌های ضابطه مندی است که هنوز از سوی دستگاه‌هایی همچون وزارت نیرو مورد بررسی جدی، کلان و عملیاتی قرار نگرفته است.
بهره گیری از تجربه کشورهای دیگر در حوزه مقابله با شرایط خشکسالی و حفظ محیط زیست، موضوعی است که باید مورد توجه نهادهای مختلف قرار بگیرد.
